Zakładanie i prowadzenie winnicy

Jakość wyprodukowanego wina w decydującym stopniu zależy od wartości przerobowej winogron. W naszym chłodniejszym klimacie problem ten nabiera szczególnej wagi. Nie wszystkie odmiany winorośli można z powodzeniem uprawiać, a różnice w wartości przerobowej winogron w poszczególnych latach, są niekiedy bardzo duże. W tych warunkach prawidłowe prowadzenie winnicy, począwszy na sadzeniu krzewów, poprzez cięcie, formowanie, ochronę przed szkodliwymi czynnikami, pielęgnację i nawożenie gleby, ma dla jakości użytkowej owoców bardzo duże znaczenie.

Z punktu widzenia ekologii uprawę winorośli można prowadzić według trzech różnych technologii: konwencjonalnej (tradycyjnej), integrowanej i organicznej (biologicznej). Filozofia uprawy konwencjonalnej zakłada absolutną dominację człowieka nad przyrodą i traktuje środowisko naturalne głównie jako źródło zaspokajania potrzeb człowieka. W rozumieniu konwencjonalnej uprawy, winnica była dla człowieka jedynie źródłem surowca (winogron) i warsztatem pracy. Jest to pogląd, który ukształtował się w stosunkowo niedalekiej przeszłości, wraz z rozwojem techniki i współczesnych technologii. Nie należy go oczywiście mylić ze wcześniejszą tradycją uprawy klasycznej, opierającej się na wręcz odmiennych założeniach - respektu i podporządkowania się przyrodzie. W uprawie konwencjonalnej celem człowieka było osiągnięcie maksymalnych plonów przy posuniętej bardzo daleko chemizacji (nawozy mineralne, herbicydy, środki ochrony). Efektem takiego podejścia do przyrody była degradacja ekosystemu, przejawiająca się między innymi obniżeniem aktywności glebowych mikroorganizmów, zmniejszeniem zawartości humusu, pogorszeniem fizycznych i chemicznych właściwości i struktury gleby. Długotrwała chemizacja doprowadzała wcześniej czy później do nadmiernego nagromadzania się w roślinach i glebie azotanów, pozostałości pestycydów i metali ciężkich. Stosowanie insektycydów o zbyt szerokim spektrum działania wyniszczało faunę pożyteczną, co doprowadzało do zaniku naturalnej odporności roślin. Na szczęście taki sposób traktowania przyrody jest w odwrocie, przynajmniej w oficjalnych deklaracjach oraz naukowych programach.
Na zupełnie odmiennych zasadach opierają się główne założenia uprawy integrowanej. Jak sama nazwa wskazuje działalność człowieka w tym systemie odbywa się w zgodzie i w pełnej harmonii z naturą. Nawożenie mineralne w integrowanej uprawie winorośli może być stosowane, ale musi się opierać na zaleceniach wynikających ze szczegółowej analizy gleby. W ochronie krzewów warunkiem zastosowania interwencyjnego zabiegu jest ścisłe prognozowanie i sygnalizacja pojawienia się szkodliwego patogenu. W ochronie chemicznej nie mogą być stosowane preparaty o wysokiej toksyczności, a większość metod chemicznych zastępuje się biologicznymi. Stosowane preparaty powinny być wystarczająco skuteczne, a jednocześnie nie mogą szkodzić pożytecznym organizmom. Dopuszcza się stosowanie mało toksyczne herbicydy, ale w ograniczonym zakresie i w sposób kombinowany z innymi sposobami pielęgnacji gleby. Polecane jest okresowe ściółkowanie i wysiewanie roślin okrywowych. Większość polecanych do uprawy w Polsce mieszańców międzygatunkowych jest wystarczająco odporna na choroby, dlatego spełnienie wymogów uprawy integrowanej jest ułatwione i powinno być traktowane jako rozwiązanie standardowe.
Interesującą przyszłością dla zakładanych w Polsce winnic i produkowanego wina może stać się technologia uprawy organicznej (biologicznej) winorośli. Założenia tej alternatywnej technologii opierają się na oczywistym założeniu, że częścią przyrody jest sam człowiek. Uprawa organiczna opiera się na maksymalnym wykorzystaniu naturalnych metod produkcji i stworzeniu takich warunków aby interwencyjna działalność człowieka została ograniczona do minimum. W ochronie krzewów niedozwolone jest stosowanie syntetycznych pestycydów. W ochronie przeciwko chorobom dopuszczalne są nieliczne klasyczne preparaty na bazie miedzi i siarki, których stosowanie jest ściśle kontrolowane. Polecane są naturalne środki ochronne i lecznicze, na przykład wyciągi z roślin. W walce przeciwko szkodnikom, oprócz różnego typu pułapek dopuszcza się do użytku preparaty biologiczne, a do zwalczania przędziorków zamiast akarycydów wykorzystuje się drapieżną formę Typhlodromus pyri. Nawożenie winnicy opiera się wyłącznie na wykorzystaniu nawozów organicznych, czyli obornika, kompostu, przyorywaniu roślin motylkowych itp. W pielęgnacji gleby nie stosuje się herbicydów. Cały przebieg produkcji winogron i wina jest pod względem wymagań technologii organicznej ściśle kontrolowany. Wino pochodzące z produkcji organicznej, po uzyskaniu odpowiedniego atestu, może być określane mianem "bioproduktu" ("biowina"). Szczegółowe przepisy upraw organicznych (biologicznych) reguluje organizacja pod nazwą IFOAM - International Federation of Organic Agriculture Movements (Międzynarodowa federacja na rzecz organicznego rolnictwa). Dostosowanie się do wymogów organicznej uprawy winorośli jest w Polsce nie tylko realne, ale nawet znacznie łatwiejsze niż w krajach typowo winniczych, gdzie w zdecydowanej większości są uprawiane mocno już zdegenerowane i wrażliwe na choroby odmiany Vitis vinifera. Niektóre mieszańce polecane do uprawy w Polsce, na przykład: Seyval Blanc, Marechal Foch, Saint Pepin, Bianca, ze względu na wysoką odporność na choroby, wprost idealnie nadają się do uprawy biologicznej. Należy bowiem pamiętać, że właśnie podatność roślin do choroby grzybowe, jest największym problemem upraw ekologicznych.
Na niewielką, amatorską skalę, z reguły odporniejsze od deserowych odmiany przerobowe, można z powodzeniem uprawiać na terenie prawie całego kraju, także w chłodniejszych rejonach. Wystarczy wybrać wcześniejszą i odporniejszą odmianę, np. Aurora, Cascade. Nieco większe, półprofesjonalne uprawy, na przykład w gospodarstwach agroturystycznych, powinny być zakładane wyłącznie w cieplejszych rejonach kraju, czyli na południowy zachód od linii łączącej miejscowości: Chełm, Lublin, Radom, Łódź, Poznań, Gorzów Wielkopolski. Odpowiednie do zakładania winnic są stoki wzgórz o niewielkim nachyleniu w kierunku południowo-zachodnim, południowym lub południowo-wschodnim, wzniesione przynajmniej kilka metrów ponad otaczający teren. Bardzo pożądane są osłony przeciwwiatrowe chroniące przed mroźnymi wiatrami północnymi i północno-wschodnimi. Osłona zachodnia chroni krzewy przed burzami i silnymi wiatrami letnimi. Osłony powinny znajdować się w takim oddaleniu, by nie ograniczały dostępu słońca rano lub wieczorem. Wietrzne tereny nizinne do zakładania większych plantacji nie nadają się. Dysponując idealnym stanowiskiem w ciepłym rejonie kraju, można spróbować uprawy nawet późniejszych odmian, np. Hibernal lub Seyval Blanc.
Wielkość winnicy można obliczyć biorąc za podstawę roczne zapotrzebowanie na wino w rodzinie, lub w gospodarstwie (liczba pensjonariuszy, turystów) oraz współczynnik określający, że z 1 m² winnicy uzyskuje się przeciętnie 0,7 l gotowego wina. Przy przykładowym zapotrzebowaniu 1000 l wina rocznie winnica powinna mieć powierzchnię ok. 15 arów. Zakładając, że każdy z krzewów będzie dysponował powierzchnią 2,5 m² (tzw. powierzchnia dyspozycyjna), to w uprawie powinno się znajdować ok. 600 krzewów winorośli.
Większość odpowiednich pod winnice działek jest położona w terenach górskich, gdzie gleby są cięższe, a w ostatnich latach bardzo często odłogowane, przez co w znacznym stopniu zachwaszczone i zaniedbane. Dlatego też sporo pracy i nakładów finansowych wymaga ich przygotowanie przed wysadzeniem krzewów. Pierwszym zabiegiem jest wyrównanie i oczyszczenie terenu z chwastów oraz zwapnowanie gleby, a w następnej kolejności z kilkumiesięcznym odstępem czasu, nawożenie obornikiem. W celu obliczenia dokładnych dawek wapna nawozowego i obornika konieczne jest wykonanie analizy chemicznej gleby (odczyn i zawartość makroelementów). Aby nie dopuścić do przewapnowania gleby jednorazowa dawka wapna nawozowego nie może przekroczyć 2500 kg CaO na 1 ha, czyli np. 3 t 80% wapna na 1 ha. Gdy odczyn gleby będzie nadal zbyt niski, wapnowanie po upływie kilku miesięcy należy powtórzyć. Decydując się na nawożenie wyłącznie obornikiem trzeba zastosować przed założeniem winnicy 80-100 t obornika na 1 ha, a następnie co 2 lata ok. 60 t/ha. Przed wiosennym wysadzaniem krzewów odpowiednią porą na przyoranie obornika jest późna jesień.
Decyzja o wybranym sposobie formowania krzewów musi być podjęta jeszcze przed sadzeniem, gdyż krzewy należy posadzić w odpowiednim rozstawie. Do sadzenia przystępujemy dopiero po dokładnym wyrównaniu, rozmierzeniu terenu i wytyczeniu miejsc pod krzewy. Szerokość międzyrzędzi jest uzależniona zwykle od stosowanej mechanizacji, ale ze względu na dobre nasłonecznienie krzewów nie powinna być raczej mniejsza od 2 m. Zgodnie z teoretyczną zasadą odległość między rzędami nie powinna być nigdy mniejsza od wysokości rusztowań. Odległość między krzewami w rzędach zależy od planowanej formy krzewów. Dla jednoramiennego sznura Guyota będzie wynosić 1,0 m, a dla formy dwuramiennej 1,5 m.
Do dobrego plonowania i wieloletniej trwałości winnicy, decydujące jest użycie odpowiedniej jakości materiału sadzeniowego. Generalną zasadą jest głębokie sadzenie krzewów, gdyż głęboko umiejscowiony system korzeniowy jest odporny na wymarzanie w bezśnieżne i mroźne zimy. Należy więc wysadzać sadzonki o długiej szyjce korzeniowej, wykonane z 3-4 oczkowego odcinka łozy. Ma to szczególne znaczenie gdy sadzimy większą liczbę krzewów. Biorąc pod uwagę nawet niższą, cenę hurtową jednej sadzonki, to koszt materiału sadzeniowego na 1 ha winnicę wyniesie 23-25 tys. złotych. Winnicę zakłada się na kilkadziesiąt lat, a nie bynajmniej do wystąpienia pierwszej mroźnej zimy. Głęboko posadzone krzewy są również odporniejsze na długotrwałą suszę, a wiosną rozpoczynają kilka dni później wegetację, co często chroni je przed skutkami spóźnionych, wiosennych przymrozków. Właściciele większych działek, myślący o bardziej profesjonalnym potraktowaniu uprawy winorośli i produkcji wina, powinni wystrzegać się tak powszechnych na polskim rynku ogrodniczym, słabych (w maleńkich kubkach), jednopąkowych "mini sadzoneczek". Jest to materiał nadający się może do amatorskich "eksperymentów", a nie do upraw nastawionych na zysk.
Odpowiednia do użycia sadzonka powinna być dobrze wyrośnięta, zdrewniała, z silnie rozwiniętym i nie uszkodzonym systemem korzeniowym. Sadzonki najlepiej zamawiać bezpośrednio w gospodarstwie szkółkarskim i to bynajmniej nie ze względu na zazwyczaj niższą cenę. Sadzonki znajdujące się w handlu są często niewiadomego pochodzenia i odmianowo wymieszane. Drugim równie poważnym problemem na polskim rynku ogrodniczym jest mała dostępność sadzonek szczepionych na podkładkach, również z powodu braku urzędowego obowiązku, jaki na przykład istnieje w krajach typowo winniczych. Sadzonki szczepione na podkładkach są przede wszystkim odporne na formę korzeniową groźnego szkodnika winorośli filokserę (Phylloxera vastatrix). Większość nowych odmian mieszańcowych nie jest wystarczająco odporna na tego szkodnika. Krzewy zaatakowane przez korzeniową formę filoksery przestają owocować i giną w ciągu 2-3 lat. Zasiedlenie się filoksery na plantacji skazuje na nieuchronne zniszczenie wszystkie krzewy odmian wrażliwych na tego szkodnika, a nie zaszczepionych na odpornych podkładkach. Naraża to plantatora na poważne straty finansowe.Odpowiednio dobrana podkładka może również wzmacniać bądź osłabiać wzrost naszczepionej odmiany, przyspieszać owocowanie, poprawiać jakość owoców itp. Może także dopasować uprawiane krzewy do różnego typu gleby, na przykład o zbyt wysokiej zawartości wapnia (V. berlandieri x V. riparia Teleki 5C) , zbyt suchej, piaszczystej (V. riparia x V. rupestris K-1), lub ciężkiej i wilgotnej (V. berlandieri x V. riparia Craciunel 2). Zakładając winnicę na glebach ubogich w składniki pokarmowe, można stosować zaprawianie dołków przed sadzeniem, dobrze przefermentowanym obornikiem. Obornik należy zakopać głębiej i odizolować od korzeni sadzonek kilkucentymetrową warstwą ziemi. Krzewy posadzone na oborniku rosną bardzo silnie w drugiej połowie wegetacji, co często powoduje gorsze drewnienie pędów. Nie jest to jednak szkodliwe, gdyż i tak wiosną drugiego roku pędy ścina się krótko. Celem uprawy krzewów w pierwszych dwóch latach jest odpowiednio silne zakorzenienie i uzyskanie pod koniec tego okresu dwóch dobrze wyrośniętych i zdrewniałych pędów. Dlatego właśnie stosuje się dwukrotne krótkie cięcie na dwa pąki, pierwszy raz podczas sadzenia i po raz drugi wczesną wiosną w drugim roku uprawy krzewów. Gdy w przypadku niektórych słabszych krzewów nie da się osiągnąć odpowiednio długich i grubych pędów, należy powtórnie zastosować krótkie cięcie. W pierwszych dwóch latach uprawy jako rusztowania dla krzewów wystarczą pojedyncze, mocne paliki o wysokości w części nadziemnej ok. 1,5 m. Właściwe rusztowania powinny być wybudowane w jesieni w drugim, lub na wiosnę w trzecim roku uprawy krzewów. Najlepsze i uwzględniając trwałość, najtańsze są rusztowania wykonane z betonowych słupków i z drutu powlekanego tworzywem.
Dla większości odmian mieszańcowych najbardziej odpowiednim sposobem formowania jest jednoramienny sznur Guyota lub dla odmian wymagających nieco krótszego cięcia forma Casenave'a, przy całkowitej wysokości całkowitej rusztowania ok. 1,75 m. Są to formy przestrzenne odpowiednie dla krzewów uprawianych w polskim klimacie, gdyż gwarantują równomierne rozmieszczenie latorośli i owoców na rusztowania, co sprzyja lepszemu nasłonecznieniu.
Istotne znaczenie w uprawie odmian na wino ma właściwe obciążanie krzewów owocowaniem. Owoce na krzewach przeciążonych gorzej dojrzewają i gromadzą mniej cukru. Również gorzej drewnieje łoza, co znacznie obniża mrozowytrzymałość krzewów. W uprawie odmian na wino plon owoców z 1 m² winnicy nie powinien przekraczać 1,5 kg. Zbyt wysokie plony winogron w sposób istotny obniżają jakość wyprodukowanego wina.
Bieżące nawożenie i sposób pielęgnacji gleby będzie w praktyce uzależnione od przyjętej technologii uprawy; konwencjonalnej (nie jest już dzisiaj polecana), integrowanej lub organicznej (biologicznej). W uprawie integrowanej dopuszczalne jest nawożenie mineralne, oparte jednak na ścisłych obliczeniach, których podstawą są wyniki analizy gleby. Na mniejszych, kilkunastoarowych winnicach, wyłączne nawożenie organiczne nie stanowi większego problemu, gdyż obornika nie potrzeba dużo. W pielęgnacji gleby na niewielkich plantacjach można zastosować okresowe ściółkowanie, wysiew roślin motylkowych na przyoranie, lub po prostu ręczne odchwaszczanie. W każdym konkretnym przypadku decyzja będzie należeć do właściciela winnicy.
Od zastosowanej technologii uprawy będzie uzależniony również sposób ochrony krzewów przed chorobami i szkodnikami. W przypadku zdecydowanej większości odmian mieszańcowych, przy poprawnej agrotechnice i starannej pielęgnacji krzewów, ochrona chemiczna zazwyczaj nie jest potrzebna. W uprawie organicznej dopuszczalne jest stosowanie preparatów siarkowych (Siarkol) i produkowanych na bazie tlenochlorku miedziowego (głównie Miedzian). Decydując się jednak na organiczną uprawę krzewów, należy przede wszystkim wybrać odmiany zupełnie odporne na choroby grzybowe. W integrowanej produkcji winogron polecane są aktualnie na świecie, coraz to nowsze, mniej szkodliwe dla środowiska, a jednocześnie skuteczne środki. W Polsce do ochrony winorośli stosowane są od lat wciąż te same, przestarzałe i mało skuteczne preparaty, bo brak jest odpowiednich badań dopuszczających nowe środki. Jako przykład można podać produkowany na bazie mankozebu, a polecany w Polsce do ochrony przeciwko mączniakowi rzekomemu, preparat Dithane. Ze względu na stosunkowo wysoką toksyczność dla mikroorganizmów pożytecznych w uprawie integrowanej za granicą nie jest już polecany. Jako mniej szkodliwy w ochronie winorośli przed mączniakiem rzekomym i dopuszczony do stosowania w Polsce jest preparat Ridomil Gold MZ Pepite 67,8 WG. Zwalczanie szkodników w integrowanej uprawie winorośli za granicą opiera się na wykorzystywaniu preparatów biologicznych (np. Biobit, Dipel).
W przypadku wystąpienia roztoczy zwalcza się je przy pomocy drapieżnej formy Typhlodromus pyri, lub dostępnych również w Polsce skutecznych, selektywnych, a mało szkodliwych preparatów: Nissorun 050 EC, Promanal 60 EC, Ortus 05 SC. Podstawą tak uprawy organicznej jak i integrowanej, powinna być jednak sprzyjająca lepszej zdrowotności krzewów agrotechnika i wybór odmiany wystarczająco odpornej na choroby. Mniej podatne na choroby są krzewy prowadzone w wyższych formach, nie zagęszczone, dobrze przewietrzane, mniej obciążone owocowaniem. Bardziej podatne na choroby są natomiast krzewy przenawożone azotem, szczególnie w warunkach silnej infekcji grzyba. Zarodniki chorób grzybowych zimują przede wszystkim na pędach i opadłych liściach, dlatego wszystkie resztki roślinne powinny być jesienią z powierzchni winnicy dokładnie wygrabione i spalone.

SADZONKI WINOROŚLI
oferta na wiosnę 2024

WINA Z NASZEJ WINNICY

ABC zakładania
winnicy

Droga do własnej
winnicy

NOWE KSIĄŻKI